بلندهمتی راه موفقیت ملت‌های متقدم است

خطبة الجمعة القادمة لوزراة الأوقاف المصرية والخطبة المسموعة باللغة الفارسية : علو الهمة سبيل الأمم المتحضرة ، 31 يناير 2020 م ، 6 جمادي الثانية 1441 هـ .

video

ستایش مخصوص ذات خدایی که پروردگار جهانیان است، همان ذاتی که در قرآن کریم می فرماید: ﴿سَابِقُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا كَعَرۡضِ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ أُعِدَّتۡ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦۚ ذَٰلِكَ فَضۡلُ ٱللَّهِ يُؤۡتِيهِ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِيمِ﴾ «برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن مانند پهنای آسمان‌ها و زمین است بر یکدیگر پیشی گیرید (که آن) برای کسانی‌که به الله و پیامبرانش ایمان آورده‌اند آماده شده است، این فضل الله است که به هرکس بخواهد می‌دهد، و الله دارای فضل عظیم است»، گواهی می دهم که نیست معبود برحق جز الله یکتای بی همتا، و گواهی می دهم که سردار و پیامبر ما حضرت محمد صلی الله علیه وسلم بنده و فرستاده خداست، بار خدایا، بر او، بر همه آل و اصحاب او و بر کسانی که تا به روز قیامت از آنها به وجه احسن پیروی کردند, درود، رحمت، سلامتی و برکت نازل فرما.

اما بعد!

یقینا دین مقدس اسلام با آموزه های عالی خود مردم و پیروان خود را بر بلند همتی، تلاش، اجتهاد و آبادسازی دستور می دهد و تشویق می کند، و از تنبلی، بیکارگی و فسادکاری باز می دارد، و این موضوعی است که ادیان آسمانی و رسالت های سابقه نیز به آن دستور داده اند، طوری که خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: ﴿أَمۡ لَمۡ يُنَبَّأۡ بِمَا فِي صُحُفِ مُوسَىٰ وَإِبۡرَٰهِيمَ ٱلَّذِي وَفَّىٰٓ أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٞ وِزۡرَ أُخۡرَىٰ وَأَن لَّيۡسَ لِلۡإِنسَٰنِ إِلَّا مَا سَعَىٰ وَأَنَّ سَعۡيَهُۥ سَوۡفَ يُرَىٰ ثُمَّ يُجۡزَىٰهُ ٱلۡجَزَآءَ ٱلۡأَوۡفَىٰ﴾ «یا از آنچه در صحیفه‌های موسی بوده، آگاه نشده است؟! و (نیز آنچه در صحیفه‌های) ابراهیم، همان کسی‌که وفا دار بود؟! که هیچ کس بارگناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد و اینکه برای انسان (بهره‌ای) جز آنچه سعی کرده، نیست و اینکه به زودی (حاصل) تلاش و سعی او دیده خواهد شد سپس او به پاداشی تمام (و کافی) پاداش داده خواهد شد»، و پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز قدر و جایگاه بلندهمتی را چنین بیان نموده است: «همانا خداوند متعال کریم است کرامت، شرافت، اخلاق عالی و بلند همتی را دوست می دارد، و بداخلاقی و دون همتی را زشت می پندارد»، حضرت عمر بن الخطاب رضی الله عنه فرمود: «هیچگاه همت خود را کوچک و فرومایه نسازید، زیرا بیشترین کسانی که به منکرات و زشتیها رو می آورند فرومایگان و دون همتان هستند»، و همچنین بزرگان می گویند: یکی از نشانه های کامل شدن عقل بلندهمتی است. خدا به ابو طیب متنبی خیر بیشمار دهد، چنین می فرماید:

در میان مردم عیب زشت‌تری از نقص کسانی که می‌توانند کامل شوند را ندیده ام.

به هر حال! بلندهمتی مخصوص حالات مشخص و میادین معین نیست؛ بلکه باید در هر بخشی از زندگی انسان تحقق پیدا کند و وجود داشته باشد، مثلا در بخش: عبادات، چون شریعت مقدس اسلام بر رقابت و پیشی گیری در میدانهای عبادت تشویق نموده است، چنانچه خداوند متعال می فرماید: ﴿وَسَارِعُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ أُعِدَّتۡ لِلۡمُتَّقِينَ﴾ «و به سوی آمرزش پروردگارتان، و بهشتی که پهنای آن (به قدر) آسمان‌ها و زمین است، (و) برای پرهیزگاران آماده شده‌است، بشتابید»، و خداوند متعال پاداش وافری را برای کسانی تضمین نموده که در راه عبادت خداوند تلاش و اجتهاد می کنند، چنانچه می فرماید: ﴿وَمَنۡ أَرَادَ ٱلۡأٓخِرَةَ وَسَعَىٰ لَهَا سَعۡيَهَا وَهُوَ مُؤۡمِنٞ فَأُوْلَٰٓئِكَ كَانَ سَعۡيُهُم مَّشۡكُورٗا﴾ «و کسی‌که (سرای) آخرت را بخواهد، و برای آن سعی و تلاش خود را بکند، در حالی‌که مؤمن باشد، پس اینان سعی (و تلاش) شان مشکور است (و پاداش داده خواهد شد)».

و پیامبر صلی الله علیه وسلم در همه امور زندگی خویش دارای همت عالی بود، از جمله در بخش عباداتش، طوری که پروردگارش او را چنین خطاب نمود: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡمُزَّمِّلُ قُمِ ٱلَّيۡلَ إِلَّا قَلِيلٗا نِّصۡفَهُۥٓ أَوِ ٱنقُصۡ مِنۡهُ قَلِيلًا أَوۡ زِدۡ عَلَيۡهِ وَرَتِّلِ ٱلۡقُرۡءَانَ تَرۡتِيلًا إِنَّا سَنُلۡقِي عَلَيۡكَ قَوۡلٗا ثَقِيلًا﴾ «ای جامه برخود پیچیده شب را جز اندکی بپا خیز (و عبادت کن) نیمه‌ای از آن را، یا اندکی از آن کم کن یا اندکی بر (نصف) آن بیفزا، و قرآن را با ترتیل و تأمل بخوان یقیناً ما به زودی سخنی سنگین بر تو نازل خواهیم کرد»، چنانچه او (صلی الله علیه وسلم) بحدی شب زنده داری می نمود که قدم های مبارک ایشان ورم می کرد، وقتی در این خصوص پرسیده شد فرمود: «آیا بندهء سپاس‌گذار پروردگارم نباشم؟».

وچقدر یاران و امت خود را بر بزرگواری و بنلدهمتی تشویق نموده است، می فرماید: «هرگاه چیزی از خداوند می‌خواستید, فردوس را بخواهید؛ زیرا آن میانه و عالی‌ترین مکان بهشت است و مافوق عرش خداوند قرار دارد، و از آنجا دریاهای بهشت سرچشمه می گیرد»، و از ربیعه بن کعب رضی الله عنه روایت است که فرمود: شبی را با پیامبر صلی الله علیه وسلم سپری کردم، پس آب وضو و نیازهای او را حاضر نمودم، برایم گفت: «بخواه هرآنچه دلت می خواهد» گفتم: رفیقی تو در بهشت را می خواهم، فرمود: «و چیزی دیگری غیر از این؟»، گفتم: فقط همین، فرمود: «پس رفیقی مرا با کثرت سجود به درگاه خداوند بخواه».

و بلندهمتی در عبادت میخواهد تا: باید عبادت به صورت درست ادا کرده شود، و اثر آن در رفتار و اخلاق انسان ظاهر گردد، پس نباید دروغ بگوید، نباید به حق هیچ کسی خیانت یا غش و فریبکاری کند، و مال مردم را به ناحق و باطل نخورد، پس درین صورت ادای عبادت مطابق هدف مطلوب آن می باشد، و استقامت که اساس این دین است متحقق می گردد.

وهمچنین از مهمترین صحنه های بلندهمتی صحنه علم و آموزش است، طوری که پیامبر صلی الله علیه وسلم به ما دستور داده است تا از خداوند متعال علم نافع و مفیدی بخواهیم که فایده آن به همه خلق خدا برسد، طوری که می فرماید: «از خداوند علم مفید بخواهید و از علم بی نفع به او پناه ببرید»، وخود چنین دعا می کرد: «بار خدایا، از علم بی فایده به تو پناه می برم…»، پس علم مفید یگانه سلاحی است که باعث تقویت کشورها و تقدم ملتها می شود، چون هر کشوری که تقدم نموده حتما با علم بوده و هر کشوری که پسمانده و ضعیف شده نیز به اثر بی علمی و دوری از میدان علم بوده است.

صحابه و تابعین رضوان الله علیهم اجمعین در طلب علم باهمت ترین مردم بودند، طوری که حضرت ابوهریره رضی الله عنه در طلب حدیث همت عالی داشت، چنانچه می فرمود: (مرا نه کشتزارهای صحرا از رسول الله صلی الله علیه وسلم مشغول و دور ساخته بود و نه داد و ستدهای بازارها؛ بلکه هرسخنی را از پیامبرصلی الله علیه وسلم می آموختم و می گرفتم…)، پس حضرت ابن عمر رضی الله عنهما می گفت: ای اباهریره! تو نزدیک ترین ما به رسول الله صلی الله علیه وسلم و عالمترین ما به احادیث او هستی، و اسماعیل بن یحیی می گوید: از امام شافعی رحمه الله شنیدم که می فرمود: “قرآنکریم را در سن هفت سالگی حفظ کردم، و در سن ده سالگی موطای امام مالک را حفظ نمودم”، و امام احمد بن حنبل رحمه الله هزارهزار حدیث را حفظ کرده بود، گفته می شود امام نووی رحمه الله روزانه به دوازده حلقه درسی حاضر می شد.

همچنین علمای گذشته ما در همه بخشها امانت علم را به دوش کشیدند، و رسالت آنرا با کمال اخلاص به مردم رساندند، تا باشد خداوند را راضی بسازند و نفع آن به همه بشریت برسد، پس با این کارشان نام و علم خویش را با حروفی از طلا در خاطرات تاریخ بشریت ثبت نمودند، خداوند می فرماید: ﴿فَأَمَّا ٱلزَّبَدُ فَيَذۡهَبُ جُفَآءٗۖ وَأَمَّا مَا يَنفَعُ ٱلنَّاسَ فَيَمۡكُثُ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ﴾ «پس اما کف‌ها کنار افتاده از بین می‌رود، و آنچه به مردم سود می‌بخشد در زمین (باقی) می‌ماند».

و برخی دیگری از صحنه های بلندهمتی: صحنه عمل و کار است، شریعت اسلام شان و جایگاه کار را بلند نموده است، طوری که قرآن کریم میان عبادت و عمل جمع نموده این دو را قرین یکدیگر دانسته است، چنانچه خداوند می فرماید: ﴿فَإِذَا قُضِيَتِ ٱلصَّلَوٰةُ فَٱنتَشِرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَٱبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَثِيرٗا لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ «پس هنگامی‌که نماز پایان یافت، (برای کسب رزق و روزی) در زمین پراکنده شوید، و از فضل الله طلب کنید، و الله را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید»، و خداوند متعال کسی را که کار و مسئولیت خود را به وجه احسن انجام بدهد به زندگی زیبا و پاک در دنیا و نعمتهای ابدی در آخرت مژده داده است، طوری که می فرماید: ﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا مِّن ذَكَرٍ أَوۡ أُنثَىٰ وَهُوَ مُؤۡمِنٞ فَلَنُحۡيِيَنَّهُۥ حَيَوٰةٗ طَيِّبَةٗۖ وَلَنَجۡزِيَنَّهُمۡ أَجۡرَهُم بِأَحۡسَنِ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ﴾ «هر کسی‌که کار شایسته‌ای انجام دهد، (خواه) مرد باشد یا زن، در حالی‌که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌داریم، و مسلماً پاداش‌شان را به (حسب) بهترین اعمالی که انجام می‌دادند؛ به آن‌ها می‌دهیم»، در آیت دیگری می فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ كَانَتۡ لَهُمۡ جَنَّٰتُ ٱلۡفِرۡدَوۡسِ نُزُلًا﴾ «بی‌گمان کسانی‌که ایمان آورده‌اند و کار‌های شایسته انجام دادند، باغ‌های (بهشت) برین محل پذیرائی آنان خواهد بود».

همین شرافت عمل و کار را کافیست که همه پیامبران الهی کار می کردند، طوری که حضرت آدم، ابراهیم و لوط علیهم السلام کشاورز بودند، نوح علیه السلام نجار، ادریس علیه السلام خیاط، و صالح علیه السلام بازرگان و داود علیه السلام آهنگر بود، خداوند متعال می فرماید: ﴿وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَا دَاوُۥدَ مِنَّا فَضۡلٗاۖ يَٰجِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُۥ وَٱلطَّيۡرَۖ وَأَلَنَّا لَهُ ٱلۡحَدِيدَ * أَنِ ٱعۡمَلۡ سَٰبِغَٰتٖ وَقَدِّرۡ فِي ٱلسَّرۡدِۖ وَٱعۡمَلُواْ صَٰلِحًاۖ إِنِّي بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ﴾ «و به راستی (ما) به داوود از سوی خود فضیلتی (بزرگ) دادیم، (گفتیم:) ای کوه‌ها و ای پرندگان! با او (در تسبیح گفتن) هم آواز شوید، و آهن را برای او نرم کردیم * (و به او دستور دادیم) که زره‌های بلند (و فراخ) بساز و در بافتن (حلقه‌ها) اندازه نگه دار، و کار شایسته انجام دهید، همانا من به آنچه انجام می‌دهید؛ بینا هستم»، پس ارزش انسان توسط کارش بلند می رود و شرافت کسب می کند، زیرا کار کردن بهتر است از سوال کردن و گداگری از مردم، پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «اینکه یکی از شما به پشت و کمر خود حیزم جمع کند و به بازار بفروشد برایش بهتر از این است که از مردم گدا گری کند، شاید برایش چیزی بدهند یا ندهند».

در این خصوص تنها کار کردن هدف نیست؛ بلکه کار باید درست و ماهرانه بوده باشد، پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «خداوند دوست می دارد اینکه وقتی یکی از شما کاری انجام می دهد ماهرانه و کارشناسانه انجام بدهد»، و او (ص) حریص بود تا باید هرشخصی دارای عملی بوده باشد که برای خودش و دیگران مفید واقع شود، طوری که فرمود: «بر هر فرد مسلمان دادن صدقه واجب است»، گفتند: ای پیامبر خدا، اگر کسی نداشته باشد چطور؟ فرمود: «با دستان خود کار کند تا هم از آن استفاده کند و هم صدقه بدهد»، گفتند: اگر پیدا نکرد چه؟ فرمود: «انسان نیازمندی را (با دستان خود) کمک کند»، گفتند: اگر چنین انسانی پیدا نکرد چه؟ فرمود: «پس همیشه کار نیک انجام بدهد و از شرارت و بدی پرهیز نماید، این کار برایش صدقه است»، طوری که دیده می شود او (صلی الله علیه وسلم) انسانی که نمی تواند کار کند را بر دوری و ترک کارهای زشت و بدی تشویق نموده است، و ثواب این کار را برایش مژده داده است.

و عالی ترین درجه بلندهمتی: همت برای خدمت مجتمع، کمک انسانهای ضعیف، دادرسی انسانهای مظلوم و برآورده ساختن نیاز نیازمندان است. مردی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای رسول خدا! چه کسی نزد خداوند محبوب‌تر و کدام عملی نزد او دوستداشتنی‌تر است؟ فرمود: «محبوب‌ترین انسان نزد خداوند کسی است که برای مردم مفید بوده باشد، و محبوب‌ترین عمل نزد خداوند خوشی است که به دل انسان مسلمان وارد کرده می شود، یا دور کردن مشکلات از او، یا برآورده ساختن نیاز او و ادای قرض از سوی او می باشد، و اینکه من در خدمت برادر نیازمندم بروم برایم بهتر از یکماه اعتکاف نشستن در این مسجد –مسجد مدینه- است، کسی که غضب خود را کنترول کند خداوند شرمگاه او را می پوشاند، و کسی که خشم خود را فرو برد خداوند قلب او را در روز قیامت مملو از امنیت وآرامش می سازد، و هرکس بر رفع نیازمندی برادرش تا وقتی بوده باشد که او به پا بایستند، خدا قدمهای او را بر پل صراط در روزی ثابت می سازد که در آن روز همه قدمها می لرزد».

أقول قولي هذا وأستغفر الله لي ولكم

ستایش مخصوص ذات خدایی که پروردگار جهانیان است، گواهی می دهم که نیست معبود برحق جز الله یکتای بی همتا، و گواهی می دهم که سردار و پیامبر ما حضرت محمد صلی الله علیه وسلم بنده و فرستاده خداست، بار خدایا، بر او و بر همه آل و اصحاب او درود، رحمت، سلامتی و برکت نازل فرما.

برادران مسلمان!

درواقع از بزرگترین صحنه های که باید همه ما در آن برای داشتن همت عالی تلاش نماییم صحنهء خدمت به وطن است، چون خدمت به وطن بخشی از ایمان است؛ و خداوند متعال ما را دستور داده تا برای انجام کار نیک و هر عملی که خیرش به وطن می رسد تلاش و رقابت کنیم، چون خداوند متعال می فرماید: ﴿فَٱسۡتَبِقُواْ ٱلۡخَيۡرَٰتِۚ إِلَى ٱللَّهِ مَرۡجِعُكُمۡ جَمِيعٗا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمۡ فِيهِ تَخۡتَلِفُونَ﴾ «پس در نیکی‌ها بر یکدیگر پیشی گیرید، بازگشت همۀ شما به سوی الله است، آنگاه از آنچه در آن اختلاف می‌کردید به شما خبر می‌هد»، و خداوند متعال بندگانی را توصیف نموده که در نیکی ها بریکدیگر پیشی می گیرند و می خواهند به مردم خیرش برسد، و خداوند بیان می کند که نفع این خیر در دنیا و آخرت به صاحبش بر می گردد، چنانچه می فرماید: ﴿إِنَّهُمۡ كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ﴾ «بی‌گمان آن‌ها همواره در کارهای خیر می‌شتافتند، و در حال بیم و امید ما را می‌خواندند، و پیوسته برای ما (خاشع و) فروتن بودند»، آنان را بر بلندی همت، تمایل بر منافع مردم و اعتماد کامل بر فضل و احسان و توفیق خداوند توصیف نموده است.

و برخی از بلندهمتی: همت بر ساختار وطن و تحمل مسئولیت اجتماعی می باشد؛ مانند ساختار و صیانت مساجد، ساختار مدارس، تجهیز بیمارستانها و درمان بیماری ها، پس همه این موضوعات از صدقات جاریه است که نفع آن همیشه به صاحبش می رسد، چنانچه پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «هفت کاری است که اجر آن پس از مرگ صاحبش در قبر به او می رسد: کسی که علمی را بیاموزد و به دیگران بیاموزاند، یا نهری بکند، یا چاهی حفر نماید، یا نخلی غرس کند، یا مسجدی بسازد، یا مصحفی به میراث بگذارد، و یا فرزندی به جا بگذارد که پس از مرگش برایش دعا و استغفار نماید».

پس چقدر زیبا می شود اگر ما میان خود برای ساختار وطن که خانه همه ما است و خیر و فضلش به همه ما می رسد مسابقه و پیشی‌گیری نماییم، این کار وقتی متحقق می شود که با هم اتفاق و انسجام داشته باشیم و آگاهانه با یکدیگر مهربانی کنیم، و برای همگان دست کمک دراز نماییم، چون وطن از همه ما است و با همه ما ترقی و تقدم می کند، و ما کم اراده تر، ضعیف تر و بیکاره تر از دیگران نیستیم، زیرا ما صاحب تمدن، اصالت و تاریخ هستیم، و باید بدانیم که رسیدن به آرمانها و تقدم اجتماعی میخواهد تا از سختی ها و موانع بگذریم، و خودخواهی را ترک نماییم، چون رسیدن به مکارم مربوط به تحمل سختی ها است، انسان وقتی به منافع و خیرات می رسد که سختی ها را تحمل کند، خداوند به ابی تمام خیر بیشمار نصیب کند چنین می فرماید:

به راحتی بزرگ نگریستم پس دانستم که جز بر عبور از پل سختی ها و مشکلات به دست نمی آید.

بارخدایا! برای ما همت عالی نصیب نما تا با آن به تقدم علمی، ترقی و پیش‌رفت اجتماعی برسیم، میهن ما و همه کشورهای اسلامی را حفظ کن.

_____________________________

للإطلاع علي قسم خطبة الجمعة

تابعنا علي الفيس بوك

الخطبة المسموعة علي اليوتيوب

للإطلاع علي قسم خطبة الجمعة باللغات

للإطلاع ومتابعة قسم خطبة الأسبوع

للمزيد عن أخبار الأوقاف

للمزيد عن أسئلة امتحانات وزارة الأوقاف

للمزيد عن مسابقات الأوقاف